Verschillende oude verhalen en legenden gaan over de heilige graal. De oudste sage is rond 1190 op schrift gesteld, door Chrétien de Troyes. Het bekendste is het verhaal van Parsival (Perceval). De graal is een schotel of kelk, die gebruikt zou zijn tijdens het Laatste Avondmaal. Aan de graal zou ook nog bloed van Christus kleven, dat opgevangen is bij de kruisiging. Jozef van Arimatea zou de eerste bezitter van deze graal geweest zijn.
De oude verhalen en legenden zijn zelfs misbruikt voor politieke propaganda doeleinden.

Een in Egypte levende bevolkingsgroep, die een gnostisch geloof beleed zou zijn gevlucht naar Armenië en van daaruit later gedeporteerd zijn naar Bulgarije. Via Bosnië is hun levensovertuiging verspreid over Zuid-Europa en vond vooral in Zuid- Frankrijk een vruchtbare bodem. Deze vredelievende gelovigen, die hun leven wilden beëindigen, met een bijna drempelloze overgang naar het goddelijke, zouden de Katharen zijn. Wanneer de geschetste gang van zaken juist is, hebben Katholieken en Katharen een gezamenlijke oorsprong en is dus geen van beiden uit de ander voortgekomen.
Te vuur en te zwaard zijn de Katharen bestreden door het Katholicisme van die dagen, vooral door de Dominicaner orde, die de inquisitie instelde. Kruistochten zijn er ondernomen (waaraan ook Hollanders en Friezen deelnamen), om deze afvalligen tot de orde te roepen. In Béziers, Minerve (waar voor het eerst een brandstapel werd opgericht), Albi en bij Montségur hebben zich massale slachtingen afgespeeld, waarbij zowel Katharen als andere Christenen zijn gevallen en vermoord. Het laatste strijdtoneel werd beëindigd aan de voet van de berg bij Montségur, met het levend verbranden van tweehonderd-twintig Katharen, die hun geloof niet wilden afzweren.

Uit de burcht van Montségur zouden tijdens het beleg drie Katharen zijn ontsnapt. Deze drie hadden de heilige graal bij zich. Zij hebben zich schuil gehouden in een grot.
Men veronderstelt dat de uit de belegerde Montségur gevluchte Katharen niet de Graal bij zich hadden, maar een Occitaans exemplaar van het Nieuwe Testament. De ontsnapping op zich wordt als een historisch vaststaand feit beschouwd.

Heden wordt er nog naar de graal gezocht, alhoewel men er algemeen van uitgaat dat de graal een abstract begrip is (of een legende) en dat er nooit een tastbare kelk is geweest.